Cách nuôi dạy con của người Nhật – Cha mẹ Nhật thường có xu hướng tiếp cận một vấn đề khác rất nhiều so với cha mẹ Việt đặc biệt là trong xung đột, kỷ luật và các khía cạnh khác của việc nuôi dạy con cái. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về:
- Sự khác nhau giữa môi trường sống tại Việt Nam và Nhật Bản
- Cách nuôi dạy con của người Nhật: Dạy trẻ độc lập, kỷ luật, có trách nhiệm với cộng đồng
- Những nguyên tắc ứng xử của cha mẹ Nhật
- Nuôi con theo kiểu Nhật theo từng giai đoạn.
Trẻ em Nhật Bản được sống trong một môi trường an toàn hơn nhiều, không có bắt cóc, không có buôn bán trẻ em, giao thông không phức tạp… Nếu có cũng chỉ là những trường hợp rất hi hữu và thực sự không đáng kể. Nhật Bản là một trong những quốc gia có tỷ lệ tội phạm thấp nhất trên toàn thế giới.
Sở hữu một môi trường như thế, nên dễ hiểu tại sao ở Nhật Bản bạn có thể thường xuyên bắt gặp những đứa trẻ (rất nhỏ) tự chơi hoặc làm việc một mình. Chúng tự đi bộ tới trường, tự bắt xe buýt, tự đi chợ hay thậm chí là bắt xe lửa xuyên qua các thành phố. Điều này là cực kỳ hiếm thấy ở Việt Nam vào thời điểm này.
Trẻ em Nhật Bản thường tự đi bộ đến trường (Nguồn ảnh: unsplash)
Tại Hà Nội hay các thành phố lớn, thường thì các bậc phụ huynh phải đưa đón con họ mỗi ngày khi tới trường cho đến thời điểm kết thúc trung học cơ sở. Một số vẫn thực hiện đưa đón hàng ngày ngay cả khi những đứa trẻ đã thành những học sinh phổ thông.
Xã hội an toàn có góp phần rất lớn từ việc nuôi dạy và giáo dục con cái từ thuở nhỏ. Đó là điều tuyệt với mà nền văn hóa cũng những những bậc phụ huynh Nhật Bản tạo dựng được sau hàng trăm năm.
Mỗi nền văn hóa là khác nhau, bạn không nên xác định học tập hoàn toàn cách nuôi dạy con của người Nhật vì thực tế thì nó không phù hợp để áp dụng trực tiếp tại môi trường như Việt Nam. Tuy nhiên, bạn nên tham khảo phương pháp của người Nhật, tìm kiếm một số điểm phù hợp để áp dụng trong việc nuôi dạy con cái của chính bản thân mình.
Bạn có thể chưa biết:
Dạy con kiểu Nhật giai đoạn 1 tuổi: Những điều bố mẹ lưu tâm
Cách nuôi dạy con của người Nhật: để trẻ hành động độc lập
Lấy một ví dụ, trong trường hợp có xung đột giữa 2 đứa trẻ, cha mẹ Việt Nam có xu hướng ngay lập tức can thiệp và điều chỉnh xung đột. Trong khi người Nhật thì khác. Họ có xu hướng để mặc cho 2 đứa trẻ tự mình giải quyết các xung đột. Vì thế, trẻ em Nhật Bản thường có xu hướng tự lập hơn nhiều so với trẻ em Việt Nam. Người Nhật khuyến khích con em của họ tự mình giải quyết những vấn đề của riêng chúng và không can thiệp khi còn có thể.
Xác định tính kỷ luật cao
Tại Nhật Bản, kỷ luật được gọi là “shitsuke” và rất được cộng đồng tôn trọng.
Trẻ em Nhật Bản cũng được dạy về tính kỷ luật ngay từ thuở bé nhưng không phải thông qua những hình phạt hay lời trách mắng.
Kỷ luật là 1 trong những điều đầu tiên các em bé Nhật Bản được học (Nguồn ảnh: unsplash)
Ví dụ: Tại một siêu thị có phát bánh kẹo miễn phí. Thường thì trẻ em người Việt sẵn sàng chen lấn xô đẩy để tìm cách đạt được trước. Trong khi trẻ em Nhật Bản sẽ tự kiềm chế và biết cách xếp hàng chờ đến lượt.
Thường thì tại Nhật Bản, người mẹ ở bên con mình hầu hết thời gian trong 2 năm đầu đời. Mỗi tuần họ chỉ dành trung bình 2 giờ xa con và làm các việc cá nhân (tại Mỹ là 24h).
Tại Việt Nam, tính một công chức bình thường nghỉ thai sản 6 tháng, sau đó đi làm 7 h/ngày và 5 ngày một tuần. Có nghĩa là mỗi tuần các bà mẹ Việt Nam phải xa con của họ ít nhất 35 giờ. Đó là còn chưa kể các công việc riêng tư khác.
Mẹ con Nhật Bản trong 2 năm đầu đời dành hầu hết thời gian bên nhau.
Người mẹ dạy dỗ con cái của họ bằng cách “gương mẫu” và để trẻ “bắt chước” cách giải quyết vấn đề cũng như việc cư xử trong những trường hợp khác nhau của người mẹ.
Hầu như tất cả mẹ Nhật không gửi con đi mẫu giáo ở độ tuổi dưới 3 tuổi. Mẹ Nhật là “bà mẹ toàn thời gian” đúng nghĩa trong suốt 2 năm đầu đời quan trọng của bé. Họ muốn đồng hành cùng con lớn lên, dạy con coi trọng tình yêu thương gia đình. Chỉ khi đồng hành cùng con, mẹ mới hiểu và nắm bắt được sự phát triển của con mình.
Mắng mỏ và hình phạt gần như không tồn tại trong việc dạy con ở Nhật Bản.
Trong tiếng Nhật, “shitsuke” có nghĩa là “tính kỷ luật”. Bố mẹ Nhật sẽ không dùng hình phạt nghiêm khắc hay những lời la mắng để dạy con khi con phạm lỗi. Ngay từ khi còn nhỏ, trẻ em Nhật đã được dạy về tính kỷ luật.
Không phải ngẫu nhiên người Nhật luôn luôn xếp hàng dù trong bất cứ tình huống nào. Đó chính là thói quen kỷ luật tôn trọng người khác, đây là đức tính được người Nhật hình thành từ nhỏ.
Một số tác hại nếu la mắng con cái thường xuyên
- Trẻ không thể rút ra bài học sau khi bị la mắng: Vì la mắng con là cách cha mẹ giải tỏa cơn giận của mình và không có hiệu quả trong việc thay đổi hành vi của trẻ
- La hét khiến trẻ lo lắng, trầm cảm và hạ thấp lòng tự trọng: Các nghiên cứu cho biết, con cái bị cha mẹ mắng mỏ nhiều sẽ có xu hướng dễ bị trầm cảm hơn.
- Phá vỡ mối quan hệ tốt đẹp giữa cha mẹ và con cái: Quan hệ giữa 2 thế hệ sẽ thêm căng thẳng. Thay vì tạo sự đồng cảm, nó sẽ khiến 2 bên mâu thuẫn gay gắt hơn.
Cá nhân và thái độ với cộng đồng
Kỹ năng ứng xử với cộng đồng là điều cha mẹ Nhật cực kỳ quan tâm.
Họ hướng con cái của mình tới việc ứng xử nhẹ nhàng, hòa bình và kiềm chế bản thân trong tất cả các trường hợp. Nhưng không có nghĩa là không có sự cạnh tranh.
Kỹ năng ứng xử cộng đồng là điều người Nhật cực kỳ quan tâm (Nguồn ảnh: unsplash)
Thực tế, tại Nhật Bản, người lớn hay trẻ em đều cố gắng hết sức để đạt được mục tiêu của mình một cách lành mạnh. Xem phim Nhật bạn cũng hiểu về cách nuôi dạy con của người Nhật, bạn thường thấy rất ít tiêu cực và thường khâm phục mạnh mẽ sự cố gắng nỗ lực của nhân vật chính. Thời sự cũng từng đưa tin về việc người dân Nhật Bản không chịu kết hôn và thường xuyên làm thêm ngoài giờ mà không cần tăng lương…Đó là minh chứng tốt nhất cho mức độ cạnh tranh tại Nhật Bản và sự nỗ lực đến mức tiêu cực của người Nhật.
Ứng xử của cha mẹ Nhật
Người Nhật cũng có thái độ rất khác người Việt trong các vấn đề liên quan đến con cái của họ. Điển hình như một số vấn đề dưới đây:
1. Không bao giờ nói về con của mình
Các bậc phụ huynh Việt Nam có thể dành hàng giờ đồng hồ để nói về những đứa con của họ. Trong khi đó, các mẹ Nhật hầu như không bao giờ nói với bất kỳ ai về đứa trẻ họ nuôi nấng ngoại trừ người thân nhất (người chồng, cha hoặc mẹ…). Họ cho rằng những lời nói như thế mang tính chất khoe khoang và không cần thiết, đây là điểm đặc biệt trong cách nuôi dạy con của người Nhật.
Nếu con em họ có điều gì đó nổi bật hơn những đứa trẻ khác, sẽ có cách khác tự nhiên hơn để cho mọi người thấy (đơn giản như: một đứa trẻ được vào đội bóng của trường, chúng sẽ có đồng phục và mọi người có thể biết điều đó khi nhìn vào đồng phục của chúng ).
Bạn có thể chưa biết:
Phương pháp dạy con ngoan, kỷ luật kiểu Nhật áp dụng với bé 0-12 tháng tuổi
2. Thân mật nhưng không ôm hôn
Tại Nhật Bản, cha mẹ dành rất nhiều thời gian để chơi cùng con cái. Điều này gần giống với người Việt. Nhưng khác một điều, người Nhật không ôm hôn con cái họ và cũng rất không thích người ngoài làm những điều tương tự. Họ cho rằng đó là việc làm mang tính xâm phạm tình dục và có thể mang đến những căn bệnh khó chịu nào đó.
Nhưng họ vẫn có cách thể hiện tình cảm trong gia đình. Gia đình Nhật Bản ăn ngủ cùng nhau rất thân thiết. Trên một chiếc dường, cha mẹ nằm 2 bên và đứa trẻ thì nằm ở giữa. Những bậc cha mẹ thậm chí đưa con cái của họ đi theo ngay cả khi đến những phòng tắm hơi (suối nước nóng) công cộng – nơi mà tất cả mọi người đều khỏa thân. Điều này gần như không thể có ở Việt Nam.
3. Tự làm đồ ăn cho trẻ
Ở Nhật Bản, việc người mẹ chế biến những bữa ăn trưa cho trẻ mang tới trường gần như là điều đương nhiên. Mẹ Nhật được học các lớp giáo dục trước sinh để nắm được những loại đồ ăn (dinh dưỡng) nào là tốt nhất cho con em của họ và áp dụng nó một cách cực kỳ hiệu quả.
Các bà mẹ Nhật luôn tự làm đồ ăn cho trẻ (Nguồn ảnh: unsplash)
Những loại đồ ăn thường được tạo hình theo những loài động vật hoặc hoa quả dễ thương cực kỳ đẹp mắt trong khi vẫn đảm bảo hoàn hảo yếu tố vệ sinh và dinh dưỡng (thực phẩm tươi và rau củ quả là thực phẩm ưa thích của những bà mẹ Nhật ).
4. Cho phép trẻ tự do giải trí
Tại Nhật Bản, trẻ em không có nghĩa là không được tiếp xúc với phim ảnh bạo lực hay mang tính người lớn. Dạy con theo kiểu Nhật là kiểu mặc dù người lớn không khuyến khích nhưng họ cũng không quá quan tâm khi con em mình xem một đoạn phim bạo lực hay có tính chất “người lớn”.
Truyện tranh dành cho trẻ em Nhật Bản thậm chí còn thường xuyên đề cập đến các vấn đề nhạy cảm (không tin xem Doraemon sẽ thấy). Điều này có lẽ bắt nguồn từ văn hóa Nhật Bản và chắc chắn không phù hợp để bạn áp dụng tại Việt Nam.
5. Cho trẻ vận động đầy đủ từ sớm
Bên cạnh việc phát triển trí tuệ, kỹ năng và tính kỷ luật, cha mẹ Nhật cũng vô cùng chú trọng và đề cao rèn luyện thể chất cho bé. Trẻ em Nhật được giáo dục về tất cả các mặt, có thể nói là toàn diện. Nhiều ba mẹ Việt Nam thường chỉ chú trọng rèn luyện trí nhớ, trí thông minh cho trẻ mà bỏ qua vận động. Vận động tích cực mỗi ngày giúp trẻ khỏe mạnh, tương tác tốt hơn với môi trường xung quanh và nâng cao khả năng thích nghi của trẻ. Trong khi đó các em bé Nhật đi bộ đều đặn hàng ngày, mặc quần đùi, váy ngắn dưới trời mưa tuyết nhưng vẫn rất khỏe mạnh.
Cách dạy con của người Nhật theo từng giai đoạn
Một số yếu tố trên đã cho bạn thấy định hướng chính mà người Nhật sử dụng để nuôi dạy con cái của họ. Nếu bạn cảm thấy chúng thú vị, đáng để học hỏi, hãy theo dõi chi tiết cách dạy con của người Nhật theo từng giai đoạn phát triển dưới đây:
Đầu tiên, người Nhật phân chia độ tuổi của trẻ thành 3 giai đoạn phát triển chính:
- Từ 0 – 6 tuổi: Giai đoạn nuôi dạy trẻ hoàn toàn. Thời gian này chủ yếu cha mẹ Nhật dùng để xây dựng sự tin tưởng và tạo ra mối quan hệ bền vững giữa họ và con cái của họ. Cách dạy con 3 tuổi của người Nhật rất đáng học hỏi.
- Từ 6 – 10 tuổi (hoặc 12 tuổi): Gọi là giai đoạn tuổi thơ, thường dành để dạy trẻ tính kỷ luật.
Trong giai đoạn này, trẻ được dạy những quy tắc ở nhà, trường học hoặc quy tắc ứng xử với cộng đồng và xã hội.
Trẻ đã đến tuổi đi học vì thế ngoài phụ huynh thì giáo viên cũng đóng một vai trò cực kỳ quan trọng trong giai đoạn này.
- Từ 10 (hoặc 12 tuổi) – 18 tuổi: Giai đoạn dậy thì, người Nhật cho rằng giai đoạn này là rất quan trọng trong việc phát triển cảm xúc độc lập của con em họ.
Người mẹ phải nắm bắt được cảm xúc của trẻ, biết khi nào trẻ đang gặp khó khăn hay có tinh thần không ổn định, qua đó tìm cách gián tiếp điều chỉnh trong khi không trực tiếp can thiệp.
Có thể dễ dàng nhận thấy 2 giai đoạn đầu tiên là quan trọng nhất trong cách dạy con của người Nhật.
Trong khi giai đoạn thứ 2 còn bị ảnh hưởng bởi giáo viên tại trường học, thì giai đoạn đầu tiên hoàn toàn là tác phẩm nghệ thuật của các bậc phụ huynh.
Từ 0 đến 12 tháng tuổi: Mẹ Nhật cũng nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong ít nhất 6 tháng đầu đời.
Đến tháng thứ 6, họ bắt đầu cho bé ăn dặm nhưng không bắt buộc và thường để trẻ tự quyết định có ăn hay không.
Dinh dưỡng đầy đủ đã có sẵn trong sữa mẹ. Đồ ăn dặm chỉ mang tính chất bổ sung, mẹ Nhật thường khuyến khích trẻ tự lựa chọn đồ ăn chúng thích thay vì nhồi nhét dạng bột cháo như tại Việt Nam.
Bắt đầu ăn theo quan điểm này giúp trẻ em Nhật Bản tự sinh ra cảm giác thích thú với các món ăn, chờ đón những bữa ăn và hơn hết tránh được “bệnh lười ăn, biếng ăn, ghét ăn” mà đa số trẻ em Việt thường mắc phải.
1 Tuổi – 1 tuổi rưỡi: Mẹ Nhật thực hiện những hành động và con của họ thì bắt chiếc để làm theo.
Chuỗi hành động bao gồm những điều đơn giản như nụ cười, làm mặt xấu, 2 tay cầm tai… cho đến phức tạp hơn là nhịp điệu những bài hát.
1 Tuổi rưỡi – 2 tuổi
Mẹ Nhật bắt đầu rèn cho bé những thói quen, chủ yếu là tạo dựng nên một thời gian biểu rõ ràng trong ngày. Điển hình như giờ ăn uống, thời điểm đi vệ sinh, thời điểm bắt đầu giấc ngủ và giấc ngủ cần thiết kéo dài trong bao lâu. Mặc dù hơi khó khăn một chút, nhưng thời gian này mẹ Nhật cũng bắt đầu để trẻ tự thực hiện các hành động đơn giản như tự cởi quần áo, tự ngồi bô… Đồ chơi thường dùng là các loại đồ nhiều màu sắc, trông ngộ nghĩnh dễ thương và mang lại cảm giác xúc giác cao.
3 Tuổi
Trẻ em Nhật Bản cũng đi học mẫu giáo giống như trẻ em Việt Nam. Tại trường, chúng có bạn bè và phải học cách tự chơi với nhau mà không gây ra xung đột hoặc nếu có tranh chấp cũng tự mình giải quyết. Giáo viên và các bậc phụ huynh chỉ can thiệp trong những trường hợp cần thiết mà thôi. Đồ chơi được sử dụng trong giai đoạn này chủ yếu là các dạng đồ chơi thông minh như xếp hình, lắp ghép… những dạng đồ chơi mang tính logic đơn giản.
Trẻ được tiếp xúc nhiều với thiên nhiên (Nguồn ảnh: unsplash)
4 Tuổi
Mẹ Nhật bắt đầu dạy bé cách cầm và ăn bằng đũa. Bé cũng có thể kết hợp với thìa, vừa ăn vừa chơi. Mẹ Nhật cũng bắt đầu dạy con cách tự vệ sinh sau mỗi lần đi cầu và để chúng tự làm sau vài lần hướng dẫn. Đồ chơi sử dụng chủ yếu mang tính tìm tòi, khám phá, kêu gọi sự tò mò.
Đến 6 tuổi
Trẻ em trong giai đoạn từ 3 đến 6 tuổi thường phát triển và hoạn thiện kỹ năng ngôn ngữ. Trẻ em Nhật Bản cũng vậy.
Thường thì đây là thời điểm thích hợp để bé bắt đầu học ngoại ngữ, nhưng người Nhật từ trước đến nay có quan điểm truyền thống rất bảo thủ, họ chỉ sử dụng tiếng Nhật và thường không coi trọng các ngôn ngữ của những quốc gia khác.
Vì thế, trước đây cha mẹ Nhật thường không quan tâm đến vấn đề ngoại ngữ của con em họ. Nhưng từ khoảng cuối năm 2016, chính phủ Nhật đã thực hiện phổ cập tiếng Anh trong các trường học và chính thức bắt đầu dấu mốc quan trọng trong việc thay đổi quan điểm này.
Từ 6 – 12 tuổi
Mẹ Nhật đề cao khả năng tự quyết và tự chịu trách nhiệm đối với một vấn đề bất kỳ thuộc về con của họ.
Cách dạy con tự lập của người Nhật thể hiện qua việc trẻ có thể thích nuôi một con thú, chúng phải tự chăm sóc chúng và tự chịu trách nhiệm đối với tất cả các vấn đề liên quan đến thú nuôi bao gồm cả trông giữ, dọn vệ sinh, cho ăn…
Cha mẹ hoặc giáo viên người Nhật sẽ dùng hành động thực tế để giảng giải một vấn đề cho bé hiểu.
Thay vì nói: “các con không được vứt rác bừa bãi”, họ tổ chức cho trẻ những lần dọn rác trong trường học hoặc ngoài khu phố.
Thay vì nói: “các con không được lãng phí đồ ăn” họ để bé tự trồng một vài loại rau củ ( bao gồm tất cả các giai đoạn từ gieo trồng, chăm sóc cho đến thu hoạch… ).
Việc học tập thông qua những hành động thực tế giúp trẻ em Nhật Bản cảm nhận được bản chất trực tiếp của vấn đề từ đó đưa ra đánh giá chính xác và khách quan hơn về vấn đề ấy.
So với việc sử dụng tư liệu là những câu chuyện hay lời nói thì những đánh giá này có giá trị hơn rất nhiều lần.
Tạm kết
Mỗi nền văn hóa, mỗi phương pháp giáo dục đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng, không có phương pháp nào là hoàn hảo cả. Việc nuôi dạy 1 đứa trẻ từ sơ sinh đến tuổi trưởng thành đòi hỏi rất nhiều công sức của cha mẹ, nhà trường và xã hội, nhất là cha mẹ. Trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nuôi dạy con nào, phụ huynh cũng cần tìm hiểu thật kỹ và đánh giá xem phương pháp đó có thực sự phù hợp với bản thân con mình cũng như hệ suy nghĩ của gia đình hay không. Trong suốt quá trình nuôi dạy con, sẽ có rất nhiều bài học ba mẹ có thể rút ra cũng như rút kinh nghiệm để điều chỉnh cho tương lai.
Thực tế và hành động luôn có giá trị hơn lời nói. Cũng giống như những gì bạn đang đọc, chúng sẽ chẳng có tác dụng gì cho bạn nếu bạn không biết chọn lọc và áp dụng những điều phù hợp vào thực tiễn của bạn.
Cách dạy con của người Nhật có cái hay nhưng cũng có cái dở. Nhưng dù sao thì văn hóa cũng như đời sống của họ đang văn minh và phát triển hơn rất nhiều so với Việt Nam và chắc chắn đáng để học hỏi.
Tác giả – Mẹ Bông
Xem thêm
Vào ngay Fanpage của theAsianparent Vietnam để cùng thảo luận và cập nhật thông tin cùng các cha mẹ khác!
Bạn có quan tâm tới việc nuôi dạy con không? Đọc các bài báo chuyên đề và nhận câu trả lời tức thì trên app. Tải app Cộng đồng theAsianparent trên IOS hay Android ngay!
