Học thông qua quan sát là gì?
Việc học thông qua quan sát, còn được gọi là "lý thuyết học tập xã hội" (social learning theory), xảy ra khi hành vi của người quan sát thay đổi sau khi quan sát hành vi của một người mẫu. Hành vi của một người quan sát có thể bị ảnh hưởng bởi các hậu quả tích cực hoặc tiêu cực - được gọi là tăng cường gián tiếp hoặc hình phạt gián tiếp - về hành vi của một người mẫu.
Có một số nguyên tắc hướng dẫn sau việc học tập quan sát, hoặc lý thuyết học tập xã hội:
- Người quan sát sẽ bắt chước hành vi của mô hình - gỉa sử nếu người mẫu có những đặc điểm - chẳng hạn như tài năng, thông minh, quyền lực, vẻ đẹp hay sự nổi tiếng - người quan sát thấy hấp dẫn hoặc mong muốn đạt được.
- Người quan sát sẽ phản ứng với cách mô hình được đối xử và bắt chước hành vi của mô hình. Khi hành vi của người mẫu được khen thưởng, người quan sát có nhiều khả năng tái tạo lại hành vi được khen thưởng. Khi mô hình bị trừng phạt, một ví dụ về hình phạt gián tiếp, người quan sát ít có khả năng tái tạo lại hành vi đó.
- Có sự khác biệt giữa "mong muốn" một hành vi và "thực hiện" một hành vi. Thông qua quan sát, người quan sát có thể "mong muốn" có được hành vi mà không thực hiện nó. Người quan sát sau đó có thể, trong những trường hợp có khuyến khích thì sẽ thực hiện hành vi "mong muốn" trước đó.
Học bằng cách quan sát bao gồm bốn quy trình riêng biệt:
-
Chú ý:
Người quan sát không thể học trừ khi họ chú ý đến những gì đang xảy ra xung quanh họ. Quá trình này chịu ảnh hưởng bởi các đặc tính của mô hình, chẳng hạn như mức độ họ thích và mong muốn có với mô hình mẫu, và rồi sẽ dựa theo đặc điểm của người quan sát, như kỳ vọng của người quan sát hoặc mức độ kích thích cảm xúc.
-
Đọng lại:
Các nhà quan sát phải không chỉ nhận ra hành vi quan sát mà còn nhớ nó sau đó. Quá trình này phụ thuộc vào khả năng của người quan sát để mã hóa và sắp xếp cấu trúc thông tin trong một hình thức dễ nhớ, để tinh thần hoặc thể chất thực hành lại các hành động của mô hình.
-
Thực hiện:
Người quan sát phải có đủ khả năng về thể chất và trí tuệ để thực hiện hành động. Trong nhiều trường hợp người quan sát có các phản ứng cần thiết. Nhưng đôi khi, việc tái tạo các hành động của mô hình có thể liên quan đến những kỹ năng mà người quan sát chưa thu được. Ví dụ như người quan sát đi xem xiếc và mong muốn giống như diễn viên xiếc để có thể làm những trò xiếc như đã xem, nhưng rõ ràng người quan sát không có kỹ năng được đạo tạo như diễn viên xiếc để có thể thực hiện điều mong muốn.
-
Động lực:
Nhìn chung, các nhà quan sát chỉ thực hiện hành động này nếu họ có động lực hoặc lý do để làm như vậy. Sự hiện diện của sự củng cố hoặc trừng phạt, hoặc là đối với mô hình hoặc trực tiếp với người quan sát, trở nên quan trọng nhất trong quá trình này.
Tổng hợp
Bước chú ý và lưu giữ lại chịu trách nhiệm cho mong muốn có được, hay để học và thực thi theo mô hình mẫu; trong khi bước thực hiện và động lực chính là sự kiểm soát hiệu suất và kiên trì đạt được.
Phát triển con người phản ánh sự tương tác phức tạp của con người, hành vi của con người, và môi trường. Mối quan hệ giữa các yếu tố này được gọi là thuyết định hướng đối ứng - thuyết luyện tập thông qua môi trường xã hội của Albert Bandu. Khả năng nhận thức, đặc điểm thể chất, tính cách, niềm tin, thái độ, và như vậy ảnh hưởng đến hành vi và môi trường của người đó.
Tuy nhiên, những ảnh hưởng này lại có tính tương đối. Hành vi của một người có thể ảnh hưởng đến cảm xúc của anh ta về bản thân, thái độ và niềm tin của người khác. Tương tự như vậy, phần lớn những gì một người biết đến thì đến từ các nguồn môi trường xung quanh như truyền hình, cha mẹ, sách, bạn bè, mạng ....
Môi trường cũng ảnh hưởng đến hành vi: những gì một người quan sát có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến những gì anh ta làm. Nhưng hành vi của một người khác cũng góp phần vào môi trường của anh ta.
Học tập qua quan sát lợi ích đến việc học thế nào?
- Đối với chương trình giảng dạy- Học sinh phải có cơ hội để quan sát và mô hình hành vi dẫn tới sự củng cố tích cực.
- Cho việc giảng dạy- Các giáo viên luôn khuyến khích học tập tương tác, vì phần lớn học tập diễn ra trong các bối cảnh xã hội và môi trường thụ động, nên sự tương tác phản ứng của hai bên đem lại hiệu quả hơn cho việc giảng dạy.
- Đánh giá-Một hành vi học tập thường không thể được thực hiện trừ khi có môi trường phù hợp với nó. Các nhà giáo dục phải cung cấp động lực khuyến khích và môi trường hỗ trợ cho hành vi đó xảy ra. Nếu không, đánh giá có thể không chính xác.
Nguồn :
- Bandura, A. (1986). Các cơ sở xã hội của tư duy và hành động: Một lý thuyết nhận thức xã hội. Englewood Cliffs, NJ: Phòng Prentice.
- Biên dịch the Asian parents Vietnam từ https://www.funderstanding.com